Cách lập kế hoạch tài chính cá nhân hiệu quả cho người mới bắt đầu

* Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin khách quan, không phải là lời khuyên tài chính.

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt ngày càng tăng và các mục tiêu tài chính ngày càng đa dạng, việc lập kế hoạch tài chính cá nhân trở thành một kỹ năng cần thiết. Một kế hoạch tài chính rõ ràng giúp bạn chủ động kiểm soát thu nhập, chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư theo đúng mục tiêu, từ đó xây dựng nền tảng tài chính vững chắc cho hiện tại và tương lai. Bài viết dưới đây từ Cake by VPBank sẽ chia sẻ cách lập kế hoạch tài chính cá nhân để đồng hành cùng bạn trên hành trình xây dựng nền tảng tài chính bền vững và hiệu quả.

Lập kế hoạch tài chính cá nhân là gì?

Lập kế hoạch tài chính cá nhân là quá trình xác định mục tiêu tài chính trong ngắn hạn, trung hạn và dài hạn, đồng thời xây dựng một lộ trình cụ thể để sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính nhằm đạt được những mục tiêu đó.

Kế hoạch tài chính cá nhân bao gồm việc kiểm soát thu nhập, chi tiêu, tiết kiệm, đầu tư và quản lý rủi ro một cách khoa học và có hệ thống. Mục tiêu cuối cùng là giúp bạn chủ động trong việc quản lý tiền bạc, gia tăng tài sản, hạn chế nợ xấu và hướng tới sự ổn định, tự do tài chính trong tương lai.

Lập kế hoạch tài chính cá nhân là quá trình xây dựng chiến lược quản lý thu – chi, tiết kiệm và đầu tư hiệu quả (Nguồn: Sưu tầm)

Những dấu hiệu bạn đang thiếu một kế hoạch tài chính rõ ràng

Nhận ra những dấu hiệu cho thấy bạn đang thiếu một kế hoạch tài chính rõ ràng là bước đầu tiên quan trọng để cải thiện tình hình tài chính của mình. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến: 

• Không rõ dòng tiền cuối tháng: Bạn thường băn khoăn không biết khoản thu nhập hàng tháng đã chi tiêu vào những mục nào cụ thể. Bạn không biết tiền của mình đi đâu mỗi tháng và thường xuyên hết tiền trước khi đến kỳ lương.
• Chưa có quỹ dự phòng: Khi phát sinh các tình huống như chi phí y tế, sửa chữa hoặc các khoản chi không lường trước, bạn chưa có sẵn nguồn tài chính để ứng phó. 
• Dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc khi chi tiêu: Mua sắm theo tâm trạng, bị thu hút bởi flash sale hay khuyến mãi mà không thực sự cần món đồ đó là điều ai cũng gặp. Tuy nhiên, nếu điều này diễn ra thường xuyên, bạn có thể đang thiếu một giới hạn chi tiêu rõ ràng.
• Thiếu mục tiêu tiết kiệm rõ ràng: Việc tiết kiệm diễn ra không theo kế hoạch, bạn chưa xác định được các cột mốc tài chính như mua xe, học lên cao, hay lập quỹ hưu trí.
• Lo lắng khi xuất hiện các khoản chi phát sinh: Những khoản chi đột xuất như học phí, chi phí y tế hay nhu cầu đổi mới phương tiện có thể làm gián đoạn kế hoạch tài chính hiện tại.

Nếu bạn nhận thấy mình có từ 2–3 dấu hiệu trở lên, đây là lúc nên bắt đầu xây dựng một kế hoạch tài chính cá nhân khoa học và phù hợp với mục tiêu sống của chính bạn.

Những dấu hiệu như không rõ dòng tiền, thiếu quỹ dự phòng hay đầu tư cảm tính cho thấy bạn đang cần một kế hoạch tài chính cá nhân (Nguồn: Sưu tầm)

5 bước lập kế hoạch tài chính cá nhân thực tế – dễ áp dụng

Lập kế hoạch tài chính cá nhân bằng 5 bước đơn giản, bạn hoàn toàn có thể chủ động kiểm soát thu chi, hướng đến những mục tiêu dài hạn và xây dựng nền tảng tài chính vững vàng hơn. Dưới đây là bước đầu tiên để bạn bắt đầu hành trình tài chính cá nhân của mình:

Bước 1: Xác định thể trạng sức khỏe tài chính của bạn

Hiểu rõ tình hình tài chính hiện tại là nền tảng để xây dựng một kế hoạch phù hợp. Mỗi giai đoạn cuộc sống sẽ có nhu cầu, ưu tiên và áp lực tài chính khác nhau. Việc xác định “thể trạng tài chính” giúp bạn có góc nhìn tổng thể để lên kế hoạch đúng hướng:

• Bạn đang độc thân, có thu nhập ổn định: Đây là giai đoạn lý tưởng để tiết kiệm, đầu tư và thử nghiệm các kênh tăng trưởng tài sản do chưa có nhiều ràng buộc tài chính.
• Bạn đang có khoản nợ (vay tín chấp, thẻ tín dụng,…): Việc ưu tiên quản lý và cắt giảm nợ sẽ giúp bạn ổn định lại dòng tiền và tránh áp lực lãi suất trong dài hạn.
• Bạn có người phụ thuộc (cha mẹ, con cái,…): Cần xây dựng quỹ dự phòng và xác định chi tiêu dài hạn để đảm bảo khả năng chu cấp đều đặn và bền vững.
• Bạn đã lập gia đình, có con nhỏ hoặc con đang đi học: Tài chính cho giáo dục, sinh hoạt, bảo hiểm sức khỏe, và tích lũy dài hạn là những ưu tiên cần được cân nhắc kỹ.

Bước 2: Xác định mục tiêu tài chính (ngắn hạn – trung hạn – dài hạn)

Sau khi đã hiểu rõ tình hình tài chính hiện tại, bước tiếp theo là thiết lập các mục tiêu tài chính cụ thể theo từng giai đoạn. Việc này không chỉ giúp bạn có định hướng rõ ràng mà còn dễ dàng đánh giá tiến độ và điều chỉnh kế hoạch kịp thời nếu cần. Một mục tiêu tài chính tốt cần phải cụ thể, đo lường được, có thời hạn rõ ràng và phù hợp với khả năng thực tế.

Dưới đây là cách bạn có thể chia nhóm mục tiêu và dòng tiền tương ứng:

• Chi phí cố định hàng tháng (ngắn hạn): Đây là khoản cần ưu tiên để duy trì cuộc sống ổn định. Bao gồm tiền thuê nhà, điện nước, ăn uống, chi phí nuôi con hoặc hỗ trợ bố mẹ. Đảm bảo đủ nguồn chi cho nhóm này sẽ giúp bạn yên tâm với các kế hoạch tài chính còn lại.
• Tiết kiệm và đầu tư (trung – dài hạn):  Hãy trích ít nhất 10–20% thu nhập cho tiết kiệm và đầu tư. Mục tiêu của nhóm này là xây dựng quỹ dự phòng 3–6 tháng thu nhập để phòng trường hợp bất ngờ, đồng thời hướng đến các mục tiêu lớn hơn như mua nhà, học thêm kỹ năng hoặc đầu tư sinh lời. Việc đầu tư có thể bắt đầu từ việc nâng cao trình độ, học thêm chứng chỉ, hoặc tham gia các quỹ tài chính phù hợp với khẩu vị rủi ro của bạn.
• Chi tiêu tự do (ngắn hạn): Đây là phần giúp bạn duy trì chất lượng cuộc sống và cảm xúc tích cực. Bạn nên phân bổ hợp lý cho các hoạt động như mua sắm, du lịch, giao lưu bạn bè hoặc giải trí. Tuy nhiên, nên chỉ trích từ 5–10% thu nhập để đảm bảo không ảnh hưởng đến các mục tiêu chính.

Bước 3: Hiểu rõ dòng tiền của mình bằng cách ghi lại các khoản thu chi trong 1 tháng

Để lập kế hoạch tài chính cá nhân hiệu quả, bạn cần nắm rõ dòng tiền của chính mình. Việc ghi chép chi tiết các khoản thu nhập và chi tiêu trong vòng một tháng sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện về cách dòng tiền đang vận hành, từ đó đưa ra chiến lược điều chỉnh hợp lý. Dù bạn là người mới bắt đầu quản lý tài chính hay đã có kinh nghiệm, việc theo dõi dòng tiền luôn là nền tảng để xây dựng tài chính vững vàng.

Một số cách ghi chép và phân tích dòng tiền hiệu quả gồm:

• Ghi lại toàn bộ thu nhập: Bao gồm lương, thưởng, thu nhập thụ động (nếu có), thu nhập từ kinh doanh nhỏ, đầu tư,... Điều này giúp bạn xác định được tổng nguồn lực tài chính thực tế trong tháng.
• Theo dõi chi tiêu hàng ngày: Dù là khoản nhỏ như ly cà phê hay phí gửi xe, bạn cũng nên ghi nhận đầy đủ. Những khoản chi nhỏ lẻ nếu không kiểm soát sẽ tích tiểu thành đại, ảnh hưởng đến ngân sách chung.
• Phân loại khoản chi: Chia chi tiêu thành các nhóm như: cố định (tiền nhà, điện nước), linh hoạt (ăn uống, mua sắm), tiết kiệm – đầu tư, giải trí,... để dễ dàng xác định điểm cần cắt giảm hoặc điều chỉnh.
• Tận dụng công cụ hỗ trợ: Hiện nay có nhiều ứng dụng có tích hợp tính năng quản lý thu – chi, giúp bạn theo dõi dòng tiền dễ dàng và chính xác.

Bạn cần nắm rõ dòng tiền của chính mình trước khi muốn lập kế hoạch tài chính cá nhân (Nguồn: Sưu tầm)

Bước 4: Phân bổ ngân sách hợp lý

Một kế hoạch tài chính cá nhân hiệu quả không thể thiếu bước phân bổ ngân sách khoa học. Đây được xem là trụ cột trong việc quản lý dòng tiền và giúp bạn duy trì sự cân bằng giữa nhu cầu chi tiêu hiện tại và mục tiêu tài chính dài hạn. Dù mức thu nhập của bạn là bao nhiêu, một hệ thống phân bổ rõ ràng sẽ giúp bạn chủ động hơn trong mọi quyết định tài chính.

Một mô hình ngân sách cá nhân phổ biến và dễ áp dụng hiện nay là quy tắc 50/30/20:

• 50% cho nhu cầu thiết yếu: Bao gồm chi phí nhà ở, điện nước, ăn uống, y tế, giáo dục, phương tiện đi lại,... Đây là những khoản chi bắt buộc để duy trì cuộc sống hằng ngày.
• 30% cho chi tiêu cá nhân: Dành cho các nhu cầu trải nghiệm, như mua sắm, giải trí, du lịch, làm đẹp,... Khoản này giúp bạn duy trì chất lượng cuộc sống nhưng cần được kiểm soát để tránh vượt ngân sách.
• 20% cho tiết kiệm và đầu tư: Đây là khoản dành cho các mục tiêu tương lai như quỹ dự phòng, đầu tư dài hạn hoặc tích lũy để đạt tự do tài chính. Bạn có thể gửi tiết kiệm định kỳ hoặc phân bổ vào các kênh đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro cá nhân.

Bước 5: Theo dõi – đánh giá – điều chỉnh hàng tháng

Một bản kế hoạch tài chính hiệu quả không chỉ dừng lại ở việc lập ra, mà còn cần được theo dõi thường xuyên và điều chỉnh linh hoạt theo thực tế. Đây là bước quan trọng giúp bạn đảm bảo mục tiêu tài chính không bị lệch hướng và kịp thời tối ưu nguồn lực hiện có.

Dưới đây là cách triển khai bước này:

• Theo dõi định kỳ dòng tiền: Ghi chép và tổng hợp các khoản thu - chi mỗi tháng. Bạn có thể sử dụng bảng tính Excel hoặc ứng dụng tài chính cá nhân để dễ dàng quản lý.
• Đánh giá mức độ hiệu quả: So sánh giữa kế hoạch đề ra và thực tế chi tiêu. Xem xét các chỉ số như: tỷ lệ tiết kiệm đạt được, khoản chi vượt ngân sách, hoặc chi tiêu nào chưa hợp lý.
• Điều chỉnh kịp thời: Nếu phát hiện khoản chi tiêu không cần thiết, hãy cắt giảm hoặc điều chuyển sang hạng mục có giá trị hơn. Đồng thời, cập nhật lại các mục tiêu tiết kiệm hoặc đầu tư nếu thu nhập thay đổi.

Theo dõi và điều chỉnh kế hoạch tài chính định kỳ giúp bạn duy trì đúng lộ trình và tối ưu hóa nguồn lực (Nguồn: Sưu tầm)

Ví dụ về cách lập tài chính cá nhân thực tế

Nguyễn Thị A, 25 tuổi, hiện đang độc thân, đang ở trọ ghép tại TP.HCM và làm công việc văn phòng với mức thu nhập ổn định khoảng 15 triệu đồng/tháng. Ngoài ra, A còn nhận thêm một số dự án marketing tự do với thu nhập không cố định. Hiện tại, A không có nợ nần. Mục tiêu tài chính của A trong năm 2025 là tiết kiệm được 100 triệu đồng. 

Dưới đây là kế hoạch tài chính cá nhân dành cho Nguyễn Thị A, được xây dựng theo 5 bước cụ thể:

Bước 1: Xác định thể trạng sức khỏe tài chính hiện tại

• Thu nhập chính: 15 triệu đồng/tháng từ công việc văn phòng.
• Thu nhập phụ: không cố định từ các dự án marketing (ước tính trung bình 2–5 triệu đồng/tháng).
• Tổng thu nhập bình quân tháng: khoảng 17–20 triệu đồng.

Nhận xét: A có thu nhập ổn định, không vướng nợ, là điều kiện thuận lợi để bắt đầu tiết kiệm. Tuy nhiên, cần theo dõi kỹ dòng tiền và tạo quỹ dự phòng trước khi đầu tư.

Bước 2: Xác định mục tiêu tài chính

Mục tiêu ngắn hạn 100 triệu đồng/năm tương đương với trung bình khoảng 8,3 triệu đồng/tháng cần tiết kiệm.

Bước 3: Ghi chép và hiểu rõ dòng tiền hàng tháng

Trong một tháng gần nhất, A đã theo dõi thu – chi cá nhân và phân loại các khoản chi tiêu thành các nhóm chính như sau:

• Tiền trọ (đã bao gồm điện, nước, wifi): 2.000.000 VNĐ
• Chi phí đi lại (nhà trọ cách nơi làm dưới 10km): 200.000 VNĐ
• Chi phí cố định hàng tháng (iCloud, 4G, cước điện thoại,...): 300.000 VNĐ
• Chi phí thực phẩm (gia đình hỗ trợ đồ ăn từ quê, chỉ cần mua rau củ, gia vị): 1.000.000 VNĐ
• Ăn uống hàng ngày (A mang cơm trưa, chủ yếu chi cho bữa sáng và thỉnh thoảng ăn ngoài): 2.000.000 VNĐ
• Chi tiêu cá nhân (mỹ phẩm, quần áo, đồ trang điểm): 1.000.000 VNĐ
• Chi phí xã giao (đi ăn cùng bạn bè, tiệc tùng, gặp gỡ...): 1.000.000 VNĐ

Tổng chi tiêu 1 tháng: khoảng 7.500.000 VNĐ

Bảng ghi chép thu chi của A trong 1 tháng gần nhất (Nguồn: Cake by VPBank)

Bước 4: Phân bổ ngân sách hợp lý

Dựa trên mức chi tiêu thực tế của A (khoảng 7.500.000 VNĐ/tháng) và thu nhập bình quân khoảng 17–20 triệu VNĐ/tháng, dưới đây là gợi ý phân bổ ngân sách hợp lý để vừa đảm bảo chi tiêu sinh hoạt, vừa hướng tới mục tiêu tiết kiệm 100 triệu đồng trong năm 2025:

Như vậy, A cần bổ sung thêm quỹ dự phòng 5-10% cho các trường hợp khẩn cấp và tiết kiệm phần tiền còn lại cho mục tiêu tích lũy 100 triệu đồng. Để đảm bảo kế hoạch tiết kiệm diễn ra đều đặn và không bị gián đoạn bởi các khoản chi tiêu cảm tính, A nên thiết lập chế độ chuyển tiền tự động ngay sau khi nhận lương vào tài khoản tiết kiệm. Việc ưu tiên tiết kiệm trước khi chi tiêu không chỉ giúp bạn chủ động với mục tiêu tài chính, mà còn hạn chế việc “rút dần” tiền vào các khoản chi không cần thiết.

Một giải pháp phù hợp cho A chính là sử dụng sản phẩm Tiền gửi tích lũy tại Ngân hàng số Cake by VPBank. Đây là hình thức tiết kiệm linh hoạt, cho phép bạn nạp tiền nhiều lần chỉ từ 100.000 VNĐ/lần và đặc biệt có thể cài đặt tính năng tự động trích tiền từ tài khoản thanh toán theo ngày, tuần hoặc tháng. Với lãi suất hấp dẫn cùng kỳ hạn đa dạng từ 1 đến 36 tháng, Tiền gửi tích lũy không chỉ giúp A hình thành thói quen tiết kiệm đều đặn mà còn tối ưu hóa khả năng tích lũy một cách bền vững, không tạo áp lực tài chính lớn hàng tháng. Đây là lựa chọn lý tưởng cho những người có mục tiêu tiết kiệm rõ ràng nhưng thu nhập chưa cao hoặc chưa ổn định hoàn toàn.

Sản phẩm tiền gửi tích lũy của Cake by VPBank giúp khách hàng đạt những mục tiêu tài chính hiệu quả (Nguồn: Cake by VPBank)

Bước 5: Theo dõi – đánh giá – điều chỉnh hàng tháng

Hàng tháng, A cần so sánh chi tiêu thực tế với ngân sách đã lập. Nếu có khoản nào vượt quá ngân sách, cần tìm cách cắt giảm. Đánh giá lại mục tiêu tiết kiệm 100 triệu trong năm 2025 dựa trên thu nhập và chi tiêu thực tế.

Lưu ý khi lập kế hoạch tài chính cá nhân lần đầu

Khi mới bắt đầu lập kế hoạch tài chính cá nhân, nhiều người thường đặt mục tiêu quá cao hoặc quản lý quá cứng nhắc, dễ dẫn đến cảm giác áp lực và nhanh chóng bỏ cuộc. Để tránh điều đó, dưới đây là một số nguyên tắc bạn nên lưu ý:

• Đặt mục tiêu thực tế và khả thi: Thay vì vạch ra các kế hoạch quá tham vọng, hãy bắt đầu từ những mục tiêu nhỏ, dễ thực hiện. Điều này giúp bạn duy trì động lực và có trải nghiệm tích cực ngay từ đầu.
• Dành không gian cho những trải nghiệm cá nhân: Đừng biến việc quản lý tài chính trở thành gánh nặng. Hãy luôn dành một khoản ngân sách nhỏ cho các hoạt động yêu thích như ăn uống, giải trí, du lịch,… để duy trì chất lượng cuộc sống và sự cân bằng tinh thần.
• Kiểm tra thường xuyên, đánh giá định kỳ: Mỗi tháng nên rà soát thu – chi, điều chỉnh ngân sách nếu cần. Mục tiêu tài chính nên được đánh giá lại theo chu kỳ 3 - 6 tháng để đảm bảo phù hợp với tình hình thực tế và nhu cầu hiện tại.
• Luôn có phương án dự phòng: Thu nhập có thể thay đổi do nhiều yếu tố như công việc, sức khỏe hoặc tình hình kinh tế. Vì vậy, hãy chuẩn bị sẵn một kế hoạch B để chủ động ứng phó khi cần thiết, ví dụ như cắt giảm chi tiêu không thiết yếu hoặc điều chỉnh tạm thời mục tiêu tiết kiệm.

Mỗi tháng nên rà soát thu – chi, điều chỉnh ngân sách nếu cần (Nguồn: Sưu tầm)

Hy vọng qua bài viết, bạn đã có cái nhìn rõ ràng hơn về cách lập kế hoạch tài chính cá nhân hiệu quả và bền vững. Việc quản lý tài chính không chỉ giúp bạn kiểm soát thu chi, mà còn mở ra cơ hội đạt được các mục tiêu dài hạn một cách chủ động. Nếu bạn đang tìm kiếm giải pháp tiết kiệm linh hoạt, dễ sử dụng và bảo mật cao, hãy trải nghiệm ngay dịch vụ gửi tiết kiệm online tại Cake by VPBank – nơi giúp bạn bắt đầu hành trình tự do tài chính chỉ từ 100.000 VNĐ!