Trái phiếu chính phủ là gì? Lợi ích và cách đầu tư an toàn

*Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin khách quan, không phải là lời khuyên tài chính. 

Trái phiếu Chính phủ là loại chứng khoán nợ do Chính phủ phát hành nhằm huy động vốn từ người dân và các tổ chức. Với độ an toàn gần như tuyệt đối và lãi suất ổn định, đây được xem là lựa chọn hàng đầu cho những nhà đầu tư ưu tiên bảo toàn vốn trong một thị trường đầy biến động.

Trong bài viết này, Ngân hàng số Cake by VPBank sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết từ A đến Z, giúp bạn có một cái nhìn toàn diện và đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt.

>>Xem thêm: 

Chỉ số VN30 là gì? Đặc điểm của các doanh nghiệp trong top VN30

Tối ưu hóa danh mục đầu tư với cặp đôi quỹ hoàn hảo từ Dragon Capital

9 Câu Hỏi Thường Gặp Về Chi Trả Cổ Tức Của Quỹ DCDE năm 2025

Trái phiếu Chính phủ là gì?

Theo khoản 1 Điều 2 Nghị định 01/2011/NĐ-CP thì trái phiếu Chính phủ là loại trái phiếu do Bộ Tài chính phát hành nhằm huy động vốn cho ngân sách nhà nước hoặc huy động vốn cho chương trình, dự án đầu tư cụ thể thuộc phạm vi đầu tư của nhà nước.

Về bản chất, khi bạn mua trái phiếu Chính phủ, bạn đang cho Nhà nước vay tiền. Đổi lại, Nhà nước cam kết sẽ hoàn trả lại toàn bộ số tiền gốc cho bạn khi trái phiếu đáo hạn, kèm theo các khoản tiền lãi (gọi là lợi tức) được trả định kỳ trong suốt thời gian bạn nắm giữ trái phiếu.

Nguồn vốn huy động từ việc phát hành trái phiếu thường được sử dụng để:

• Bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước.
• Đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng như đường sá, cầu cống, bệnh viện, trường học.
• Thực hiện các chương trình, mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội.

Trái phiếu Chính phủ là một loại trái phiếu do Chính phủ phát hành (Nguồn: Sưu tầm)

Đặc điểm của trái phiếu Chính phủ

Tổ chức phát hành

Tại Việt Nam, đơn vị duy nhất có thẩm quyền phát hành trái phiếu Chính phủ là Bộ Tài chính. Việc tổ chức phát hành được thực hiện thông qua Kho bạc Nhà nước. Đây là sự bảo chứng cao nhất về mặt pháp lý và uy tín, khẳng định nghĩa vụ trả nợ của Chính phủ đối với nhà đầu tư.

Bộ Tài chính là chủ thể phát hành trái phiếu Chính phủ và ban hành quy định chi tiết (Nguồn: Sưu tầm)

Phương thức phát hành

Trái phiếu Chính phủ được phát hành ra công chúng thông qua ba phương thức chính:

• Đấu thầu phát hành: Đây là phương thức chủ yếu. Các tổ chức tài chính lớn (ngân hàng, công ty chứng khoán) sẽ tham gia các phiên đấu thầu do Sở Giao dịch Chứng khoán tổ chức để mua trái phiếu.
• Bảo lãnh phát hành: Bộ Tài chính sẽ ký hợp đồng với một hoặc một nhóm tổ chức tài chính để bảo lãnh việc phân phối trái phiếu ra thị trường.
• Bán lẻ: Trái phiếu được phân phối trực tiếp đến các nhà đầu tư cá nhân thông qua hệ thống Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng mua

Trái phiếu Chính phủ là một sản phẩm tài chính hấp dẫn với nhiều nhóm nhà đầu tư khác nhau, từ các tổ chức khổng lồ đến những cá nhân có số vốn nhỏ. Các đối tượng mua chính bao gồm:

• Các tổ chức tài chính lớn: Đây là nhóm nhà đầu tư chủ chốt, bao gồm các ngân hàng thương mại, công ty bảo hiểm, công ty chứng khoán và các quỹ đầu tư. Họ mua trái phiếu Chính phủ với mục đích quản lý thanh khoản, đáp ứng các quy định về dự trữ của Ngân hàng Nhà nước và là một kênh đầu tư an toàn, sinh lời ổn định cho nguồn vốn của mình.
• Các doanh nghiệp khác: Những doanh nghiệp có nguồn vốn nhàn rỗi cũng xem trái phiếu Chính phủ là một kênh hiệu quả để làm cho số tiền tạm thời chưa sử dụng sinh lời, an toàn hơn và thường có lãi suất tốt hơn so với gửi tiết kiệm không kỳ hạn.
• Nhà đầu tư cá nhân (trong và ngoài nước): Bất kỳ cá nhân nào, dù là công dân Việt Nam hay người nước ngoài, cũng có thể đầu tư vào trái phiếu Chính phủ. Đây là lựa chọn lý tưởng cho những ai ưu tiên bảo toàn vốn, muốn đa dạng hóa danh mục đầu tư và tạo ra một nguồn thu nhập thụ động an toàn, đều đặn.

Đối tượng mua trái phiếu Chính phủ bao gồm cá nhân, tổ chức Việt Nam và nước ngoài (Nguồn: Sưu tầm)

Kỳ hạn

Một trong những ưu điểm của trái phiếu Chính phủ là sự đa dạng về kỳ hạn, cho phép nhà đầu tư lựa chọn sản phẩm phù hợp nhất với mục tiêu và kế hoạch tài chính của mình. Các kỳ hạn được phân loại như sau:

• Kỳ hạn ngắn: Thường có thời gian đáo hạn dưới 5 năm. Các kỳ hạn phổ biến nhất là 2 năm, 3 năm và 5 năm. Đây là lựa chọn phù hợp cho các mục tiêu tài chính ngắn hạn hoặc cho những nhà đầu tư muốn linh hoạt dòng vốn.
• Kỳ hạn trung: Có thời gian đáo hạn từ 5 đến 15 năm. Các kỳ hạn phổ biến là 7 năm, 10 năm và 15 năm. Nhóm này phù hợp cho các kế hoạch dài hơi hơn như tích lũy mua nhà, chuẩn bị cho con đi du học.
• Kỳ hạn dài: Có thời gian đáo hạn trên 15 năm, ví dụ như 20 năm, 30 năm. Đây là lựa chọn tối ưu cho các mục tiêu tài chính dài hạn như lên kế hoạch hưu trí, đòi hỏi sự kiên nhẫn nhưng thường đi kèm với mức lãi suất hấp dẫn hơn.

Lãi suất (Lợi tức coupon)

Lãi suất trái phiếu Chính phủ được Bộ Tài chính quyết định, thường được xác định qua các phiên đấu thầu và có thể ở hai dạng:

• Lãi suất cố định: Một mức lãi suất cụ thể (ví dụ: 5%/năm) sẽ được ấn định và không thay đổi trong suốt vòng đời của trái phiếu. Ưu điểm của hình thức này là mang lại sự chắc chắn và khả năng dự đoán dòng tiền, giúp nhà đầu tư dễ dàng hoạch định tài chính.
• Lãi suất thả nổi: Mức lãi suất sẽ được điều chỉnh định kỳ (ví dụ: 6 tháng hoặc 1 năm một lần) dựa trên một lãi suất tham chiếu trên thị trường cộng với một biên độ nhất định. Hình thức này giúp bảo vệ nhà đầu tư trước rủi ro lạm phát hoặc khi mặt bằng lãi suất thị trường có xu hướng tăng.

Tính thanh khoản

Mặc dù là một khoản đầu tư có kỳ hạn, bạn không nhất thiết phải giữ trái phiếu cho đến ngày đáo hạn. Trái phiếu Chính phủ được niêm yết và giao dịch trên thị trường chứng khoán (thị trường thứ cấp). Điều này có nghĩa là bạn có thể bán lại trái phiếu của mình cho nhà đầu tư khác khi cần vốn, tạo ra tính thanh khoản cho khoản đầu tư.

Các loại trái phiếu Chính phủ phổ biến và được phép giao dịch

Dựa vào mục đích và kỳ hạn, trái phiếu Chính phủ được chia thành 3 loại chính:

Tín phiếu Kho bạc

Đây là loại trái phiếu có kỳ hạn ngắn hạn, thường dưới 1 năm (phổ biến là 13 tuần, 26 tuần hoặc 52 tuần). Mục đích chính của tín phiếu là giúp Chính phủ vay vốn ngắn hạn để quản lý dòng tiền và bù đắp các thiếu hụt tạm thời của ngân sách nhà nước.

Trái phiếu Kho bạc

Đây là loại phổ biến nhất, có kỳ hạn trung và dài hạn (từ 1 năm trở lên). Nguồn vốn từ trái phiếu kho bạc được dùng cho các mục tiêu lớn hơn như đầu tư phát triển, xây dựng cơ sở hạ tầng và cơ cấu lại các khoản nợ của Chính phủ.

Công trái xây dựng Tổ quốc

Đây là loại trái phiếu đặc biệt, được phát hành để huy động vốn cho những dự án, công trình trọng điểm của quốc gia hoặc các mục tiêu cụ thể theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Công trái thường mang thêm ý nghĩa kêu gọi sự đóng góp, xây dựng đất nước của người dân.

Công trái xây dựng Tổ quốc được phát hành nhằm huy động nguồn vốn trong Nhân dân (Nguồn: Sưu tầm)

Lợi ích khi đầu tư trái phiếu Chính phủ

• An toàn và ổn định vốn: Đây là lợi ích lớn nhất. Vì được phát hành bởi Chính phủ, rủi ro vỡ nợ gần như bằng không. Đây được xem là lựa chọn đầu tư đáng tin cậy, đặc biệt khi thị trường tài chính có nhiều biến động.
• Lãi suất ổn định và dự đoán được: Với trái phiếu có lãi suất cố định, bạn biết chính xác mình sẽ nhận được bao nhiêu tiền lãi và khi nào. Điều này tạo ra một dòng thu nhập thụ động đều đặn và dễ dàng lập kế hoạch tài chính.
• Tính minh bạch cao: Mọi thông tin về các đợt phát hành, lãi suất, kết quả đấu thầu đều được công bố công khai bởi Bộ Tài chính và Sở Giao dịch Chứng khoán, đảm bảo sự minh bạch cho nhà đầu tư.
• Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Thêm trái phiếu Chính phủ vào danh mục đầu tư bên cạnh cổ phiếu hay bất động sản là một chiến lược thông minh để giảm thiểu rủi ro. Khi thị trường cổ phiếu đi xuống, trái phiếu thường là kênh giữ giá và mang lại sự ổn định.
• Cơ hội cho nhà đầu tư cá nhân: Trái phiếu không chỉ dành cho "cá mập". Các nhà đầu tư cá nhân hoàn toàn có thể tham gia với số vốn không quá lớn thông qua các công ty chứng khoán hoặc ngân hàng thương mại.

Đầu tư trái phiếu Chính phủ được xem là hình thức an toàn giúp nhà đầu tư bảo toàn vốn một cách hiệu quả (Nguồn: Sưu tầm)

Rủi ro khi đầu tư trái phiếu Chính phủ

Dù rất an toàn, không có kênh đầu tư nào là hoàn toàn không có rủi ro.

• Lãi suất thường thấp hơn các kênh khác: Đây là sự đánh đổi cho mức độ an toàn cao. Lợi nhuận từ trái phiếu Chính phủ thường sẽ thấp hơn tiềm năng lợi nhuận từ cổ phiếu hay bất động sản.
• Rủi ro lạm phát: Đây là rủi ro tiềm ẩn lớn nhất. Nếu tỷ lệ lạm phát của nền kinh tế tăng cao hơn mức lãi suất bạn nhận được, giá trị thực của khoản tiền lãi sẽ bị suy giảm. Ví dụ, nếu lãi suất trái phiếu là 5%/năm nhưng lạm phát là 6%/năm, sức mua của bạn thực tế đang giảm đi 1%.
• Rủi ro thanh khoản: Mặc dù có thể giao dịch trên thị trường thứ cấp, nhưng thị trường trái phiếu không phải lúc nào cũng sôi động như thị trường cổ phiếu. Việc bán một lượng lớn trái phiếu ngay lập tức mà không ảnh hưởng đến giá có thể sẽ khó khăn.

Cách mua và đầu tư trái phiếu Chính phủ an toàn

Mua trái phiếu Chính phủ ở đâu an toàn?

Nhà đầu tư cá nhân thường không mua trực tiếp tại các phiên đấu thầu. Thay vào đó, bạn có thể mua một cách an toàn qua các kênh trung gian được cấp phép:

• Công ty chứng khoán: Đây là kênh phổ biến nhất. Bạn cần mở một tài khoản giao dịch chứng khoán và có thể đặt lệnh mua/bán trái phiếu Chính phủ được niêm yết.
• Ngân hàng thương mại: Một số ngân hàng được chỉ định làm đại lý phân phối hoặc cung cấp các sản phẩm đầu tư có lồng ghép trái phiếu Chính phủ.

Mua trái phiếu Chính phủ an toàn thông qua các tổ chức chứng khoán uy tín hoặc tại các ngân hàng thương mại  (Nguồn: Sưu tầm)

Các bước giao dịch trái phiếu Chính phủ

Bước 1: Mở tài khoản: Mở tài khoản chứng khoán tại công ty chứng khoán và lưu ký trái phiếu tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSDC).

Bước 2: Ký quỹ giao dịch

• Đặt lệnh mua: ký quỹ tiền theo mức thỏa thuận với công ty chứng khoán.
• Đặt lệnh bán: phải có đủ số lượng TPCP cần bán.

Bước 3: Đặt lệnh: Thực hiện thông qua công ty chứng khoán thành viên thị trường TPCP, điền phiếu lệnh mua/bán theo mẫu.

Bước 4: Nhận kết quả giao dịch: Công ty chứng khoán thông báo chi tiết kết quả khớp lệnh cho nhà đầu tư.

Bước 5: Thanh toán: Vào ngày làm việc kế tiếp, tiền/chứng khoán được chuyển vào tài khoản nhà đầu tư qua hệ thống thanh toán bù trừ.

Mệnh giá và đơn vị giao dịch

• Mệnh giá: Mệnh giá tiêu chuẩn của trái phiếu Chính phủ tại Việt Nam là 100.000 VNĐ/trái phiếu.
• Đơn vị giao dịch: 01 trái phiếu/tín phiếu

Mệnh giá và đơn vị giao dịch trái phiếu Chính phủ (Nguồn: Sưu tầm)

Cách tính lãi suất trái phiếu Chính phủ

Số tiền lãi bạn nhận được định kỳ (thường là 1 năm một lần) được tính theo công thức đơn giản:
Tiền lãi nhận được = Mệnh giá x Số lượng trái phiếu x Lãi suất danh nghĩa (%/năm)

Ví dụ:

Giả sử bạn quyết định đầu tư vào trái phiếu Chính phủ với các thông tin sau:

• Số lượng trái phiếu mua: 1.000 trái phiếu
• Mệnh giá: 100.000 VNĐ/trái phiếu
• Tổng vốn đầu tư ban đầu: 1.000 trái phiếu x 100.000 VNĐ = 100.000.000 VNĐ
• Lãi suất danh nghĩa (coupon): 5%/năm
• Kỳ trả lãi: 1 năm/lần
• Kỳ hạn trái phiếu: 5 năm

Áp dụng công thức trên, số tiền lãi bạn nhận được mỗi năm sẽ là:

Tiền lãi hàng năm = (100.000 x 1.000) x 5% = 100.000.000 x 0.05 = 5.000.000 VNĐ

Như vậy, mỗi năm, vào ngày thanh toán lãi, bạn sẽ nhận được 5 triệu đồng tiền lãi chuyển vào tài khoản chứng khoán của mình. Khoản lãi này sẽ được trả đều đặn trong suốt 5 năm bạn nắm giữ trái phiếu.

Vào cuối năm thứ 5 (ngày đáo hạn), ngoài 5 triệu đồng tiền lãi của năm cuối cùng, bạn sẽ nhận lại toàn bộ 100 triệu đồng tiền gốc ban đầu.

Có nên đầu tư trái phiếu Chính phủ không?

Việc có nên đầu tư trái phiếu Chính phủ hay không phụ thuộc hoàn toàn vào mục tiêu tài chính và khẩu vị rủi ro của mỗi người. Đây là lựa chọn lý tưởng cho những nhà đầu tư ưu tiên sự an toàn và bảo toàn vốn lên hàng đầu. Do đó, nó đặc biệt phù hợp với người đã về hưu mong muốn có một dòng thu nhập ổn định, hoặc những ai muốn đa dạng hóa danh mục để giảm thiểu rủi ro từ các kênh đầu tư biến động hơn. 

Tuy nhiên, đối với các nhà đầu tư trẻ có khẩu vị rủi ro cao và đang tìm kiếm lợi nhuận đột phá, trái phiếu Chính phủ có thể sẽ kém hấp dẫn hơn. Tương tự, nếu bạn cần một dòng vốn linh hoạt và không muốn bị ràng buộc bởi các kỳ hạn dài, bạn cũng nên cân nhắc kỹ.

Câu hỏi thường gặp về trái phiếu Chính phủ

Trái phiếu Chính phủ có đảm bảo 100% an toàn không?

Về mặt lý thuyết, không có gì là tuyệt đối. Tuy nhiên, trong phạm vi một quốc gia, trái phiếu Chính phủ được xem là kênh đầu tư có mức độ rủi ro thấp nhất. Khả năng một Chính phủ vỡ nợ đối với các khoản vay bằng nội tệ là cực kỳ hiếm.

Cá nhân có thể mua trực tiếp trái phiếu Chính phủ không?

Cá nhân thường không tham gia trực tiếp vào các phiên đấu thầu sơ cấp. Cách phổ biến và dễ dàng nhất là mua lại trên thị trường thứ cấp thông qua một tài khoản tại công ty chứng khoán.

Lãi suất trái phiếu Chính phủ có thay đổi theo thị trường không?

• Đối với trái phiếu lãi suất cố định bạn đang nắm giữ, mức lãi suất bạn nhận hàng năm sẽ không thay đổi.
• Tuy nhiên, giá trị thị trường của trái phiếu đó có thể thay đổi. Nếu lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu cũ (có lãi suất thấp hơn) sẽ có xu hướng giảm và ngược lại.

Khi nào nên đầu tư vào trái phiếu Chính phủ?

Đây là kênh đầu tư phù hợp trong mọi thời điểm, nhưng đặc biệt phát huy tác dụng khi:

• Thị trường chứng khoán, bất động sản biến động mạnh.
• Bạn đã có một khoản lợi nhuận từ các kênh rủi ro và muốn chốt lời vào một kênh an toàn.
• Bạn đang xây dựng một quỹ hưu trí hoặc một quỹ tài chính dài hạn.

Trái phiếu Chính phủ là một công cụ đầu tư nền tảng, một "mỏ neo" vững chắc cho bất kỳ danh mục tài chính nào. Nó không hứa hẹn lợi nhuận khổng lồ, nhưng mang lại sự an tâm, ổn định và một dòng thu nhập thụ động có thể dự đoán được.

Việc hiểu rõ về các kênh đầu tư an toàn như trái phiếu Chính phủ là một bước quan trọng trên hành trình xây dựng sự tự do tài chính. Cake by VPBank tin rằng, bằng cách trang bị đầy đủ kiến thức, bạn sẽ luôn đưa ra được những quyết định đầu tư thông minh, phù hợp với chính mình.