Những rủi ro khi đầu tư cổ phiếu và cách hạn chế cho người mới

*Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin khách quan, không phải là lời khuyên tài chính.

Đầu tư cổ phiếu mang lại cơ hội sinh lời cao trong dài hạn, nhưng cũng đi kèm nhiều rủi ro mà người mới rất dễ gặp phải nếu chưa có đủ kiến thức và kinh nghiệm. Không ít nhà đầu tư bắt đầu với kỳ vọng lợi nhuận nhanh nhưng lại thua lỗ vì đánh giá chưa đúng các rủi ro tiềm ẩn. Hiểu rõ rủi ro là bước đầu tiên giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định tỉnh táo và bền vững hơn.

Trong bài viết này, Ngân hàng số Cake by VPBank sẽ giúp bạn nhận diện những rủi ro khi đầu tư cổ phiếu thường gặp nhất, lý giải nguyên nhân và gợi ý cách hạn chế rủi ro phù hợp cho người mới bắt đầu.

>>Xem thêm: 

Quỹ đầu tư phát triển là gì? Cách thức hoạt động và lợi ích cần biết

Trái phiếu chính phủ là gì? Lợi ích và cách đầu tư an toàn

Các quỹ đầu tư tại Việt Nam uy tín, đáng tin cậy

Những rủi ro khi đầu tư cổ phiếu là gì?

Trên thực tế, rủi ro khi đầu tư cổ phiếu không chỉ đến từ việc giá tăng hay giảm, mà còn xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau như thị trường chung, ngành nghề kinh doanh, nội tại doanh nghiệp và cả tâm lý của chính nhà đầu tư. 

Bảng dưới đây tóm tắt các nhóm rủi ro quan trọng nhất mà nhà đầu tư cổ phiếu thường gặp, kèm theo mức độ ảnh hưởng để bạn dễ theo dõi và so sánh.

Rủi ro thị trường 

Rủi ro thị trường là loại rủi ro bất khả kháng xuất phát từ sự biến động chung của toàn bộ thị trường chứng khoán, không phụ thuộc vào từng doanh nghiệp riêng lẻ. Khi thị trường giảm mạnh, phần lớn cổ phiếu đều có xu hướng giảm theo, kể cả các doanh nghiệp có nền tảng tốt. Đây là loại rủi ro mà nhà đầu tư khó kiểm soát hoàn toàn.

Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất về rủi ro thị trường khiến giá cổ phiếu tăng hoặc giảm:

• Cung – cầu thị trường: Khi lượng mua lớn hơn lựọng bán, giá cổ phiếu có xu hướng tăng và ngược lại.
• Chính sách kinh tế – tài chính: Thay đổi về lãi suất, chính sách tiền tệ hoặc tài khóa có thể tác động mạnh đến thị trường chứng khoán.
• Biến động toàn cầu: Khủng hoảng kinh tế, xung đột địa chính trị hoặc suy thoái toàn cầu thường làm thị trường biến động mạnh.

Ví dụ thực tế:

Trong giai đoạn đại dịch Covid-19 bùng phát đầu năm 2020, VN-Index đã giảm sâu vì tâm lý hoảng loạn bao trùm, bất chấp nhiều doanh nghiệp vẫn hoạt động tốt. Đây chính là rủi ro thị trường điển hình.

Rủi ro khi đầu tư cổ phiếu xuất phát từ biến động thị trường, doanh nghiệp, thanh khoản và tâm lý nhà đầu tư  (Nguồn: Sưu tầm)

Rủi ro ngành trong đầu tư cổ phiếu 

Rủi ro ngành xảy ra khi một ngành kinh doanh cụ thể gặp khó khăn, dù từng doanh nghiệp trong ngành có thể vẫn hoạt động ổn định. Những khó khăn này thường mang tính chu kỳ hoặc xuất phát từ yếu tố bên ngoài. Nhà đầu tư tập trung quá nhiều vào một ngành có thể chịu rủi ro lớn khi ngành đó suy giảm.

Một số ngành kinh doanh có mức độ biến động cao do phụ thuộc nhiều vào tình hình kinh tế chung. Ví dụ, ngành thép thường chịu ảnh hưởng lớn khi đầu tư xây dựng giảm, ngành chứng khoán biến động mạnh theo diễn biến thị trường, còn ngành bán lẻ dễ bị tác động khi sức mua của người tiêu dùng suy yếu. Khi kinh tế khó khăn, nhu cầu giảm khiến doanh thu và lợi nhuận của các doanh nghiệp trong các ngành này cũng sụt giảm rõ rệt.

Rủi ro doanh nghiệp 

Rủi ro doanh nghiệp là rủi ro gắn liền với chính hoạt động nội tại của công ty phát hành cổ phiếu. Đây là loại rủi ro mà nhà đầu tư có thể phần nào đánh giá và kiểm soát thông qua việc phân tích thông tin.

Các rủi ro hoạt động

Doanh nghiệp có quản trị yếu kém thường đưa ra quyết định kinh doanh sai lầm, làm giảm hiệu quả hoạt động. 

• Khi nợ vay cao, chi phí lãi vay tăng có thể ăn mòn lợi nhuận, đặc biệt trong giai đoạn lãi suất tăng. 
• Ngoài ra, dòng tiền không ổn định khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động và thanh toán các nghĩa vụ tài chính.

Các rủi ro thông tin

Doanh nghiệp thiếu minh bạch thông tin khiến nhà đầu tư khó đánh giá đúng tình hình tài chính và triển vọng kinh doanh. Việc chậm công bố thông tin có thể làm giá cổ phiếu biến động mạnh khi thông tin được công bố muộn. Bên cạnh đó, tin đồn chưa được kiểm chứng dễ dẫn đến quyết định mua bán sai thời điểm, đặc biệt với nhà đầu tư mới.

Cách đánh giá sức khỏe doanh nghiệp

• Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE): ROE cao và ổn định cho thấy doanh nghiệp sử dụng vốn của cổ đông hiệu quả. Nhà đầu tư nên ưu tiên doanh nghiệp có ROE duy trì tốt qua nhiều năm.
• Tỷ lệ nợ vay so với vốn chủ sở hữu: Tỷ lệ nợ thấp giúp doanh nghiệp ít chịu áp lực tài chính khi thị trường biến động. Nhà đầu tư cần thận trọng với doanh nghiệp vay nợ quá nhiều.
• Biên lợi nhuận và dòng tiền từ hoạt động kinh doanh: Biên lợi nhuận ổn định phản ánh khả năng cạnh tranh và kiểm soát chi phí của doanh nghiệp. Dòng tiền kinh doanh dương cho thấy doanh nghiệp có nền tảng hoạt động lành mạnh.

Nhà đầu tư nên đánh giá sức khỏe doanh nghiệp dựa trên ROE, tỷ lệ nợ và khả năng sinh lời ổn định (Nguồn: Sưu tầm)

Rủi ro thanh khoản

Thanh khoản có thể hiểu đơn giản là việc mua hoặc bán cổ phiếu có dễ hay không. Với những cổ phiếu được nhiều người giao dịch mỗi ngày, nhà đầu tư có thể bán ra khá nhanh khi cần tiền hoặc muốn dừng đầu tư. Ngược lại, cổ phiếu ít người mua bán thường gây khó khăn khi nhà đầu tư muốn bán.

Dấu hiệu cho thấy cổ phiếu khó giao dịch là lượng mua bán mỗi ngày thấp và ít người quan tâm. Ví dụ, cổ phiếu penny (cổ phiếu có giá rất thấp) hoặc cổ phiếu có khối lượng giao dịch thấp thường không có nhiều người mua. Khi thị trường biến động xấu, nhà đầu tư nắm giữ các cổ phiếu này sẽ khó bán ra hơn so với các cổ phiếu phổ biến.

Rủi ro tâm lý nhà đầu tư 

Nhà đầu tư dễ rơi vào FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) khi thấy nhiều người mua cổ phiếu và giá tăng nhanh, từ đó mua vào ở mức giá cao. Khi thị trường xuất hiện tin xấu, FUD (sợ hãi, không chắc chắn và nghi ngờ) khiến nhà đầu tư lo lắng và vội vàng bán ra. Những cảm xúc này thường làm nhà đầu tư đưa ra quyết định thiếu tỉnh táo.

Hiệu ứng đám đông xảy ra khi nhà đầu tư mua hoặc bán chỉ vì thấy nhiều người khác đang làm như vậy. Người mới thường tin rằng đi theo số đông sẽ an toàn hơn. Thực tế, điều này dễ dẫn đến việc mua khi giá đã cao hoặc bán khi giá đã giảm sâu.

Các rủi ro tâm lý như FOMO, FUD và hiệu ứng đám đông khiến quyết định đầu tư cổ phiếu thiếu tỉnh táo (Nguồn: Sưu tầm)

Rủi ro pháp lý và rủi ro minh bạch thông tin

Rủi ro pháp lý xảy ra khi cổ phiếu bị đưa vào diện cảnh báo, kiểm soát hoặc bị hạn chế giao dịch trên sàn. Nguyên nhân thường đến từ việc:

• Cổ phiếu bị hạn chế giao dịch/đình chỉ: Khi doanh nghiệp vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ công bố thông tin, chậm nộp báo cáo tài chính, cổ phiếu có thể bị đưa vào diện kiểm soát (chỉ được giao dịch phiên chiều) hoặc đình chỉ giao dịch hoàn toàn. Tiền của bạn sẽ bị "đóng băng".
• Hủy niêm yết: Nếu thua lỗ 3 năm liên tiếp hoặc lỗ lũy kế vượt vốn điều lệ, cổ phiếu buộc phải rời khỏi sàn chứng khoán.
• Lãnh đạo vướng vòng lao lý: Các vụ án thao túng thị trường chứng khoán thường khiến giá cổ phiếu của doanh nghiệp liên quan giảm sâu không phanh.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp thiếu minh bạch hoặc cung cấp thông tin không chính xác có thể gây thiệt hại lớn cho nhà đầu tư. Người mới thường khó nhận biết các dấu hiệu rủi ro này nếu không theo dõi thông tin doanh nghiệp thường xuyên. Vì vậy, việc cẩn trọng với các cổ phiếu có lịch sử vi phạm công bố thông tin là rất cần thiết.

Lãi suất, lạm phát và các yếu tố vĩ mô ảnh hưởng đến rủi ro cổ phiếu

• Lãi suất tăng – Giá cổ phiếu giảm: Khi ngân hàng tăng lãi suất huy động, dòng tiền thông minh sẽ rút khỏi kênh rủi ro (chứng khoán) để gửi tiết kiệm cho an toàn. Đồng thời, lãi suất vay tăng khiến chi phí vốn của doanh nghiệp tăng, làm giảm lợi nhuận.
• Lạm phát cao: Khiến chi phí đầu vào tăng cao, người dân thắt chặt chi tiêu, doanh thu doanh nghiệp sụt giảm.

Người mới có thể theo dõi một số yếu tố đơn giản như mức lãi suất, tình hình tăng giá chung và diễn biến kinh tế. Những thông tin này thường được công bố rộng rãi và dễ tiếp cận. Việc theo dõi đều đặn giúp nhà đầu tư có cái nhìn tổng quát trước khi quyết định đầu tư cổ phiếu.

Lãi suất, lạm phát và yếu tố vĩ mô ảnh hưởng trực tiếp đến rủi ro cổ phiếu và quyết định đầu tư (Nguồn: Sưu tầm)

Người mới có nên đầu tư cổ phiếu khi thị trường nhiều rủi ro?

Có, nếu nhà đầu tư hiểu rõ rủi ro và biết cách quản trị phù hợp. Người mới có lợi thế là tư duy dài hạn và chưa chịu áp lực phải kiếm lợi nhuận nhanh. Điều này giúp họ dễ tập trung vào doanh nghiệp tốt thay vì biến động ngắn hạn. Quan trọng nhất là người mới cần đầu tư với tâm thế học hỏi và kiểm soát rủi ro trước khi kỳ vọng lợi nhuận cao.

Tuy nhiên, người mới không nên mua cổ phiếu khi thị trường biến động quá mạnh hoặc khi thông tin nhiễu loạn. Việc chạy theo tin đồn và tâm lý đám đông dễ dẫn đến quyết định sai lầm. Những giai đoạn thị trường ổn định hơn, giá cổ phiếu đã điều chỉnh hợp lý và thông tin rõ ràng thường an toàn hơn để bắt đầu. 

Cách hạn chế rủi ro khi đầu tư cổ phiếu cho người mới

• Đa dạng hóa danh mục: Không nên dồn toàn bộ tiền vào một cổ phiếu hoặc một ngành để giảm rủi ro khi thị trường biến động.
• Phân bổ vốn đúng: Chỉ sử dụng một phần vốn cho mỗi lần đầu tư để tránh thua lỗ lớn khi giá cổ phiếu giảm.
• Hiểu doanh nghiệp trước khi mua: Nhà đầu tư cần tìm hiểu hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính cơ bản của doanh nghiệp trước khi quyết định mua cổ phiếu.
• Đặt ngưỡng cắt lỗ: Việc xác định trước mức lỗ chấp nhận được giúp nhà đầu tư hạn chế rủi ro khi thị trường diễn biến xấu.
• Theo dõi báo cáo tài chính: Thường xuyên xem xét kết quả kinh doanh giúp nhà đầu tư kịp thời nhận biết những thay đổi bất lợi của doanh nghiệp.
• Theo dõi vĩ mô và ngành: Việc nắm bắt tình hình kinh tế chung và diễn biến ngành giúp nhà đầu tư chủ động điều chỉnh kế hoạch đầu tư.
• Tránh “mua theo tin đồn”: Quyết định đầu tư nên dựa trên thông tin rõ ràng thay vì tin đồn chưa được kiểm chứng.

Các câu hỏi thường gặp về rủi ro khi đầu tư cổ phiếu (FAQ)

Đầu tư cổ phiếu có an toàn không?

Đầu tư cổ phiếu không hoàn toàn an toàn vì giá có thể tăng hoặc giảm theo thị trường và nhiều yếu tố khác nhau. Tuy nhiên, rủi ro có thể được hạn chế nếu bạn hiểu rõ những rủi ro thường gặp và có cách quản lý phù hợp. Việc đầu tư có kế hoạch, không chạy theo tin đồn và kiểm soát cảm xúc giúp giảm nguy cơ thua lỗ. 

Cổ phiếu nào ít rủi ro nhất?

Không có cổ phiếu nào hoàn toàn không có rủi ro, nhưng một số cổ phiếu thường ổn định hơn mặt bằng chung. Đó là cổ phiếu của doanh nghiệp có hoạt động kinh doanh rõ ràng, tài chính lành mạnh và thông tin minh bạch. Những doanh nghiệp này thường ít biến động mạnh so với các cổ phiếu giá thấp hoặc ít người giao dịch. 

Người mới nên bắt đầu với bao nhiêu tiền?

Bạn nên bắt đầu với số tiền vừa phải, không ảnh hưởng đến sinh hoạt cá nhân. Việc đầu tư với số vốn nhỏ giúp bạn làm quen với thị trường và rèn luyện kỹ năng quản lý rủi ro. Trong giai đoạn đầu, mục tiêu chính là học hỏi và tích lũy kinh nghiệm thay vì tìm kiếm lợi nhuận cao. Khi đã hiểu rõ hơn về thị trường, bạn có thể cân nhắc tăng dần số vốn.

Đa dạng hóa danh mục có giúp giảm rủi ro không?

Đa dạng hóa danh mục giúp giảm rủi ro bằng cách không đặt toàn bộ tiền vào một cổ phiếu hoặc một ngành. Khi một cổ phiếu giảm giá, các cổ phiếu khác có thể giúp cân bằng mức độ ảnh hưởng. Cách làm này giúp danh mục đầu tư ổn định hơn khi thị trường biến động. 

Đầu tư cổ phiếu luôn đi kèm rủi ro, nhưng rủi ro có thể được kiểm soát nếu nhà đầu tư hiểu rõ bản chất và biết cách hạn chế. Việc trang bị kiến thức và kỷ luật đầu tư là yếu tố then chốt giúp người mới đi đường dài. Cake by VPBank hy vọng bài viết giúp bạn tự tin hơn khi tiếp cận thị trường chứng khoán và quản lý rủi ro hiệu quả trong hành trình đầu tư của mình.