Đầu cơ và đầu tư khác nhau thế nào? Ưu nhược điểm và lựa chọn phù hợp

*Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin, kiến thức khách quan, không phải là lời khuyên đầu tư.

Đầu tư là việc mua tài sản dựa trên giá trị nội tại với tầm nhìn dài hạn, trong khi đầu cơ là tìm kiếm lợi nhuận từ biến động giá trong ngắn hạn. Việc phân biệt rõ hai khái niệm này là bước đầu tiên và quan trọng nhất để bạn xác định chiến lược tài chính phù hợp và tránh những rủi ro không đáng có.

Trong bài viết này, Ngân hàng số Cake by VPBank sẽ cùng bạn phân tích chi tiết, so sánh trên nhiều khía cạnh và đưa ra những gợi ý thực tế để bạn có thể định hình chiến lược tài chính của mình một cách sáng suốt nhất.

>>Xem thêm: 

Cách lập bảng chi tiêu cá nhân trong 1 tháng: Dễ áp dụng, dễ duy trì

Độc lập tài chính là gì? Cách xây dựng lộ trình đạt độc lập tài chính

Quản lý tài chính cá nhân cho Gen Z: 3 chặng phát triển bền vững

Đầu cơ là gì?

Đầu cơ là hoạt động mua bán một tài sản với mục tiêu chính là kiếm lợi nhuận từ sự biến động giá của tài sản đó trong một khoảng thời gian ngắn. Bản chất của đầu cơ là việc dự đoán xu hướng thị trường và hành động dựa trên các tín hiệu về giá cả, khối lượng giao dịch hoặc các tin tức mang tính thời điểm, thay vì dựa vào giá trị nội tại hay tiềm năng tăng trưởng dài hạn của tài sản.

Ví dụ: Một người mua cổ phiếu của một công ty vì có tin đồn sắp ra mắt sản phẩm mới, với hy vọng bán ra chốt lời ngay trong vài ngày hoặc vài tuần. Hoặc một người mua đất ở một khu vực đang có "sóng" thông tin quy hoạch để bán lại ngay sau đó mà không có ý định xây dựng hay sử dụng.

Đầu cơ là hình thức mua bán tài sản với mục đích thu lợi từ sự biến động giá trong một khoảng thời gian ngắn (Nguồn: Sưu tầm)

Ưu và nhược điểm của đầu cơ

Sức hấp dẫn chính của đầu cơ nằm ở tiềm năng tạo ra lợi nhuận cao trong một khoảng thời gian ngắn. Bằng cách tận dụng chính xác các con sóng biến động của thị trường, nhà đầu cơ có thể thu về mức lợi nhuận đáng kể. 

Tuy nhiên, tiềm năng này luôn đi kèm với rủi ro tương xứng. Sự biến động giá mạnh có thể đảo chiều nhanh chóng, khiến nhà đầu cơ thua lỗ nặng nề chỉ trong chốc lát. Vì các quyết định thường dựa trên dự đoán ngắn hạn, việc phán đoán sai xu hướng có thể dẫn đến mất một phần lớn hoặc toàn bộ số vốn ban đầu.

Đầu tư là gì?

Đầu tư là hoạt động phân bổ vốn vào các loại tài sản với kỳ vọng chúng sẽ tăng trưởng giá trị một cách bền vững trong dài hạn hoặc tạo ra các dòng thu nhập thụ động như cổ tức, lãi suất hay tiền cho thuê. Bản chất của đầu tư là hành động sở hữu một phần của một tài sản có giá trị, dựa trên niềm tin vào nền tảng cơ bản và tiềm năng phát triển trong tương lai của tài sản đó.

Ví dụ: Một người mua cổ phiếu của một doanh nghiệp đầu ngành có nền tảng tài chính vững mạnh và nắm giữ trong nhiều năm để hưởng lợi từ sự tăng trưởng của công ty và cổ tức hàng năm. Hoặc một người mua một căn hộ để cho thuê, tạo ra dòng tiền đều đặn hàng tháng.

Đầu tư là hoạt động sử dụng vốn và nguồn lực nhằm đạt được lợi nhuận, lợi ích kinh tế trong tương lai (Nguồn: Sưu tầm)

Ưu và nhược điểm của đầu tư

Ưu điểm lớn nhất của đầu tư là một phương pháp đã được chứng minh để tích lũy tài sản một cách bền vững và an toàn theo thời gian. Nó cho phép nhà đầu tư tận dụng được sức mạnh của lãi kép, tạo ra sự tăng trưởng theo cấp số nhân trong dài hạn. 

Mặc dù vậy, đầu tư đòi hỏi sự kiên nhẫn cao độ vì kết quả thường chỉ rõ rệt sau nhiều năm. Thêm vào đó, để đưa ra một quyết định đầu tư đúng đắn, bạn cần trang bị kiến thức vững chắc và dành thời gian để nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng.

So sánh đầu cơ và đầu tư

Mục đích

Mục đích cốt lõi của đầu tư là xây dựng sự giàu có một cách từ từ, bền vững thông qua việc sở hữu các tài sản có giá trị và để chúng tăng trưởng theo thời gian. Trong khi đó, mục đích chính của đầu cơ là thu lợi nhuận nhanh chóng từ những biến động giá trên thị trường.

Thời gian

Đầu tư là một cuộc chơi dài hạn, thời gian nắm giữ tài sản thường được tính bằng năm, thậm chí hàng chục năm. Ngược lại, đầu cơ là một hoạt động ngắn hạn, thời gian nắm giữ có thể chỉ là vài tháng, vài tuần, vài ngày, hoặc thậm chí chỉ vài giờ.

Nguồn vốn

Nguồn vốn dành cho đầu tư thường là các khoản tiền tiết kiệm, nhàn rỗi được dành cho các mục tiêu dài hạn. Với đầu cơ, nguồn vốn được sử dụng phải là "vốn rủi ro" – tức là khoản tiền mà bạn sẵn sàng chấp nhận mất hoàn toàn mà không ảnh hưởng đến an toàn tài chính của mình.

Lợi nhuận

Lợi nhuận từ đầu tư đến từ hai nguồn chính: sự tăng giá của tài sản theo thời gian (lãi vốn) và các khoản thu nhập định kỳ (cổ tức, lãi suất). Lợi nhuận từ đầu cơ chỉ đến từ một nguồn duy nhất: chênh lệch giữa giá bán và giá mua.

Mức độ rủi ro

Rủi ro trong đầu tư thường ở mức độ thấp đến trung bình và có thể được quản lý thông qua đa dạng hóa và nghiên cứu kỹ lưỡng. Rủi ro trong đầu cơ là rất cao, khó lường và có khả năng mất trắng vốn nhanh chóng.

Phương pháp tiếp cận

Nhà đầu tư thường sử dụng phân tích cơ bản – tức là nghiên cứu sâu về sức khỏe tài chính, mô hình kinh doanh, lợi thế cạnh tranh và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp. 

Trong khi đó, nhà đầu cơ chủ yếu dựa vào phân tích kỹ thuật – nghiên cứu các biểu đồ giá, khối lượng giao dịch và các chỉ báo để dự đoán xu hướng giá trong tương lai gần.

Tác động thị trường

Đầu tư có tác động tích cực đến nền kinh tế bằng cách cung cấp nguồn vốn dài hạn cho các doanh nghiệp để họ phát triển sản xuất kinh doanh. Đầu cơ, mặt khác, đóng vai trò tạo ra tính thanh khoản cho thị trường, đảm bảo luôn có người mua và người bán, giúp các giao dịch diễn ra trôi chảy.

Sự khác biệt giữa đầu cơ và đầu tư (Nguồn: Sưu tầm)

Bảng tổng hợp so sánh

Nhận diện các rủi ro tiềm ẩn khi tham gia

Dù bạn lựa chọn con đường đầu tư hay đầu cơ, việc hiểu rõ và chuẩn bị tâm lý để đối mặt với các rủi ro là vô cùng quan trọng. Dưới đây là những rủi ro chính mà bạn cần nhận biết:

• Rủi ro thị trường : Rủi ro này ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường và không thể loại bỏ hoàn toàn bằng việc đa dạng hóa. Đối với nhà đầu tư dài hạn, họ có thời gian để chờ đợi thị trường phục hồi, nhưng đối với nhà đầu cơ, một biến động thị trường bất ngờ có thể gây ra thua lỗ ngay lập tức.
• Rủi ro thua lỗ vốn: Đây là nguy cơ giá trị khoản đầu tư của bạn sụt giảm so với số vốn ban đầu. Rủi ro này tồn tại ở cả hai hình thức nhưng có mức độ khác biệt rõ rệt. Với đầu tư, khoản lỗ thường mang tính tạm thời nếu tài sản cơ sở vẫn tốt. Ngược lại, với đầu cơ, rủi ro mất một phần lớn hoặc toàn bộ vốn trong thời gian ngắn là rất cao do các quyết định dựa trên dự đoán giá và có thể sử dụng đòn bẩy lớn.
• Rủi ro về tâm lý và hành vi: Đây là rủi ro đến từ chính cảm xúc của con người và hiệu ứng đám đông (FOMO). Những cảm xúc này có thể dẫn đến các quyết định phi lý trí như “mua đỉnh bán đáy”. Rủi ro này đặc biệt được khuếch đại trong hoạt động đầu cơ do tốc độ giao dịch nhanh và áp lực tâm lý lớn.

Bên cạnh lợi nhuận, thì rủi ro cũng là yếu tố quan trọng mà bất kỳ nhà đầu tư nào cũng cần nhận diện và đo lường trước (Nguồn: Sưu tầm)

Nên đầu cơ hay đầu tư? Lựa chọn nào phù hợp?

Lựa chọn giữa đầu cơ và đầu tư phụ thuộc vào ba yếu tố chính của cá nhân bạn:

• Mục tiêu tài chính: Nếu mục tiêu của bạn là các kế hoạch dài hạn như nghỉ hưu, mua nhà, tích lũy tài sản bền vững, đầu tư là con đường duy nhất. Nếu bạn muốn tìm kiếm lợi nhuận nhanh và chấp nhận rủi ro tương ứng, bạn có thể cân nhắc đầu cơ với một phần vốn rất nhỏ.
• Khẩu vị rủi ro: Nếu bạn là người không thể chịu được những biến động mạnh và nguy cơ mất vốn, hãy tránh xa đầu cơ. Đầu tư phù hợp hơn với những người có mức độ chấp nhận rủi ro từ thấp đến trung bình.
• Kinh nghiệm và thời gian: Đầu tư đòi hỏi nghiên cứu ban đầu nhưng không cần theo dõi liên tục. Đầu cơ đòi hỏi kinh nghiệm dày dạn, kiến thức sâu về phân tích kỹ thuật và phải dành rất nhiều thời gian để bám sát thị trường.

Bài học từ các nhà đầu tư huyền thoại

Nguyên tắc của Benjamin Graham 

• Luôn đầu tư với "Biên an toàn": Chỉ mua một tài sản khi giá thị trường của nó đang thấp hơn đáng kể so với giá trị thực. Khoảng chênh lệch này chính là vùng đệm bảo vệ bạn khỏi những phán đoán sai lầm.
• Lợi nhuận từ sự bất ổn: Xem thị trường như một "Ngài Thị trường" (Mr.Market) đầy cảm tính. Hãy tận dụng sự bi quan của ngài ấy để mua vào với giá rẻ, và bán ra khi ngài ấy quá hưng phấn.
• Biết mình là ai: Graham nhấn mạnh rằng bạn phải xác định rõ bản thân thuộc kiểu nhà đầu tư nào, mình đang đầu tư (dựa trên phân tích) hay đang đầu cơ (dựa trên dự đoán).

Benjamin Graham là một nhà đầu tư và cố vấn đầu tư, người thường được coi là cha đẻ của phân tích chứng khoán và đầu tư giá trị (Nguồn: Sưu tầm)

Phong cách của Warren Buffett 

• Đầu tư giá trị, dài hạn: Triết lý của Buffett là "thà mua một công ty tuyệt vời với mức giá hợp lý còn hơn mua một công ty hợp lý với mức giá tuyệt vời". Ông mua cổ phiếu như thể đang mua cả doanh nghiệp và sẵn sàng nắm giữ chúng mãi mãi.
• Chọn doanh nghiệp bền vững, quản trị tốt: Ông luôn tìm kiếm những doanh nghiệp có "con hào kinh tế" – những lợi thế cạnh tranh bền vững giúp bảo vệ lợi nhuận của công ty trong dài hạn.

Cách tiếp cận đầu tư của Warren Buffett không chỉ giới hạn trong đầu tư cổ phiếu mà nó cũng có ý nghĩa trong nhiều lĩnh vực khác (Nguồn: Sưu tầm)

>>Xem thêm: Đầu tư như tỷ phú #1: Học các đầu tư của tỷ phú Warren Buffett

FAQ - Câu hỏi thường gặp

Đầu cơ có phải là xấu không?

Không hẳn. Về mặt học thuật, đầu cơ là một phần cần thiết của thị trường, giúp tạo ra thanh khoản. Nó chỉ trở nên xấu khi người tham gia không nhận thức được rủi ro, dẫn đến thua lỗ nặng nề, hoặc khi nó biến tướng thành các hành vi bất hợp pháp như thao túng thị trường.

Người mới có nên đầu cơ không?

Người mới nên tập trung vào việc học hỏi và xây dựng một danh mục đầu tư dài hạn, an toàn trước. Việc tham gia đầu cơ khi chưa có đủ kiến thức và kinh nghiệm chẳng khác nào một canh bạc may rủi.

Đầu tư dài hạn có rủi ro không?

Mọi hình thức đầu tư đều có rủi ro. Tuy nhiên, rủi ro trong đầu tư dài hạn có thể được quản lý và giảm thiểu đáng kể thông qua đa dạng hóa và có một tầm nhìn đủ dài để vượt qua các chu kỳ biến động của thị trường.

Việc phân biệt rạch ròi giữa đầu cơ và đầu tư là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất trên hành trình xây dựng sự thịnh vượng. Đầu cơ là cuộc chơi của tốc độ và sự mạo hiểm, trong khi đầu tư là hành trình của sự kiên nhẫn và tăng trưởng bền vững.

Cake by VPBank tin rằng, với sự hiểu biết đúng đắn và một chiến lược phù hợp với mục tiêu, khẩu vị rủi ro của bản thân, bạn sẽ tìm thấy con đường tài chính phù hợp. Và lịch sử đã chứng minh, con đường đầu tư dài hạn, dựa trên giá trị thực và sức mạnh của lãi kép, luôn là con đường an toàn và chắc chắn nhất để đi đến thành công.