Đầu cơ là gì? Khác gì với đầu tư và rủi ro cần biết

*Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin khách quan, không phải là lời khuyên tài chính.

Trên thị trường tài chính, "đầu tư" và "đầu cơ" là hai thuật ngữ được sử dụng thường xuyên nhưng lại thường bị nhầm lẫn. Trong khi đầu tư thường gắn với hình ảnh của sự tăng trưởng bền vững, thì đầu cơ lại mang một sắc thái có phần tiêu cực, mạo hiểm hơn, thậm chí đôi khi còn liên quan đến các hành vi vi phạm pháp luật.

Trong bài viết này, Ngân hàng số Cake by VPBank sẽ cùng bạn làm rõ một cách khách quan và minh bạch mọi khía cạnh của hoạt động đầu cơ, giúp bạn trang bị kiến thức để nhận diện rủi ro và hiểu đúng về các hoạt động trên thị trường.

>>Xem thêm: 

Tối ưu hóa danh mục đầu tư với cặp đôi quỹ hoàn hảo từ Dragon Capital

Quy tắc 6 chiếc lọ giúp quản lý tài chính thông minh, hiệu quả

Tự do tài chính là gì? 7 cấp độ, công thức tính số tiền bạn cần

Khái niệm về đầu cơ

Đầu cơ là gì?

Đầu cơ là hành vi mua vào một tài sản (như cổ phiếu, hàng hóa, ngoại hối, bất động sản...) với kỳ vọng giá của tài sản đó sẽ có sự biến động mạnh trong một khoảng thời gian ngắn. Mục tiêu chính của nhà đầu cơ không phải là hưởng lợi từ giá trị nội tại của tài sản (như cổ tức của cổ phiếu hay tiền thuê từ bất động sản) mà là kiếm lợi nhuận nhanh chóng từ chênh lệch giá mua và bán.

Nói một cách đơn giản, đầu cơ dựa trên dự đoán về sự thay đổi giá trong tương lai gần, chấp nhận mức độ rủi ro rất cao để đổi lấy tiềm năng lợi nhuận đột phá.

Đầu cơ là chiến lược đầu tư ngắn hạn, mang lại lợi nhuận cho nhà đầu tư dựa vào sự biến động giá tài sản (Nguồn: Sưu tầm)

Nhà đầu cơ là ai?

Nhà đầu cơ (Speculator) là những cá nhân hoặc tổ chức tham gia vào hoạt động đầu cơ. Họ thường là những người có khả năng chấp nhận rủi ro cao, am hiểu sâu sắc về phân tích kỹ thuật, nhạy bén với các tin tức và có khả năng phán đoán tâm lý thị trường. Nhà đầu cơ tập trung vào các biểu đồ giá, khối lượng giao dịch và các yếu tố có thể gây biến động giá trong ngắn hạn.

Nhà đầu cơ là các tổ chức hoặc cá nhân tham gia hoạt động đầu cơ (Nguồn: Sưu tầm)

Các loại hình đầu cơ phổ biến và ví dụ

Đầu cơ có thể diễn ra ở bất kỳ thị trường nào có sự biến động về giá. Dưới đây là một số ví dụ điển hình:

• Đầu cơ Cổ phiếu: Mua một lượng lớn cổ phiếu của một công ty nhỏ (penny stock) khi có tin đồn về việc sáp nhập hoặc ra mắt sản phẩm mới, với hy vọng giá cổ phiếu sẽ tăng vọt trong vài ngày hoặc vài tuần để bán chốt lời, thay vì nắm giữ dài hạn để nhận cổ tức.
• Đầu cơ Bất động sản: Mua một lô đất tại khu vực đang có sóng thông tin quy hoạch, sau đó nhanh chóng bán lại (còn gọi là "lướt sóng" hoặc "lướt cọc") chỉ trong vài tuần để kiếm lời chênh lệch, không có ý định xây dựng hay sử dụng lâu dài.
• Đầu cơ Hàng hóa: Giao dịch các hợp đồng tương lai của vàng, dầu thô, cà phê... dựa trên các dự báo về tình hình chính trị thế giới, thiên tai, hoặc thay đổi về cung-cầu trong ngắn hạn.
• Đầu cơ Ngoại hối (Forex): Mua và bán các cặp tiền tệ trong khoảng thời gian rất ngắn (vài giờ hoặc vài ngày) để kiếm lợi nhuận từ sự thay đổi nhỏ trong tỷ giá hối đoái.

Đầu cơ gồm nhiều loại hình khác nhau, diễn ra ở bất kì thị trường nào biến động về giá (Nguồn: Sưu tầm)

Phân biệt Đầu cơ và Đầu tư

Đây là sự khác biệt cốt lõi mà bất kỳ ai tham gia thị trường tài chính cũng cần phải nắm rõ.

Có nên đầu cơ không? Các yếu tố ảnh hưởng đến đầu cơ

Việc có nên đầu cơ hay không không có câu trả lời đúng hay sai tuyệt đối. Đầu cơ là một phần không thể thiếu của thị trường tài chính, giúp tạo ra thanh khoản và cơ hội cho nhiều người. Tuy nhiên, đây là một hoạt động không dành cho số đông, đặc biệt là những nhà đầu tư mới, ít kinh nghiệm và không có khả năng chấp nhận rủi ro cao.

Hoạt động đầu cơ chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm:

• Cung và cầu của thị trường: Yếu tố cơ bản nhất quyết định giá cả.
• Tâm lý thị trường: Các cảm xúc như sợ hãi, tham lam, hiệu ứng FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) có thể tạo ra các bong bóng giá hoặc các đợt bán tháo.
• Tin tức và sự kiện vĩ mô: Các thông tin về chính trị, chiến tranh, thiên tai, chính sách tiền tệ của các quốc gia... đều có thể tác động mạnh đến giá tài sản.
• Chính sách của chính phủ và ngân hàng trung ương: Việc tăng/giảm lãi suất, các gói kích thích kinh tế...

Rủi ro khi tham gia đầu cơ

Bạn cần phải nhận thức rõ ràng về những rủi ro cực lớn khi tham gia vào hoạt động đầu cơ:

• Biến động giá mạnh, dễ thua lỗ lớn: Thị trường có thể đảo chiều nhanh chóng và bất ngờ. Một quyết định sai lầm có thể khiến bạn thua lỗ nặng chỉ trong một thời gian ngắn.
• Tâm lý thị trường và hiệu ứng đám đông: Rất dễ bị cuốn theo tâm lý của đám đông, dẫn đến các quyết định mua ở đỉnh và bán ở đáy một cách phi lý trí.
• Khả năng mất toàn bộ vốn: Vì các quyết định dựa trên dự đoán ngắn hạn, nếu dự đoán sai, bạn có thể không có cơ hội "về bờ" như khi đầu tư dài hạn vào một tài sản tốt. Khoản lỗ có thể là toàn bộ số vốn bạn bỏ ra.

Nên nhận thức rõ ràng về các rủi ro cao khi tham gia đầu cơ (Nguồn: Sưu tầm) 

Quy định pháp luật liên quan đến hành vi đầu cơ

Đây là phần cực kỳ quan trọng để phân biệt giữa hoạt động tài chính hợp pháp và tội phạm kinh tế.

Sự khác biệt cốt lõi:

• Đầu cơ trong lĩnh vực tài chính (chứng khoán, ngoại hối, phái sinh...) là hợp pháp. Pháp luật công nhận đây là một hoạt động bình thường trên thị trường, miễn là không đi kèm các hành vi gian lận như thao túng giá, giao dịch nội gián...
• Đầu cơ hàng hóa thiết yếu bị pháp luật nghiêm cấm. Đây được xem là hành vi trục lợi trên nhu cầu cơ bản của xã hội, gây bất ổn kinh tế và đời sống người dân.

Khi nào đầu cơ bị coi là vi phạm pháp luật?

Hành vi đầu cơ bị xem là tội phạm khi một cá nhân hoặc tổ chức lợi dụng tình hình khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo bằng cách "tích trữ hàng hóa" thiết yếu rồi bán lại với giá cao bất hợp lý để thu lợi bất chính. Ví dụ điển hình:

• Tích trữ xăng dầu trong thời điểm nguồn cung căng thẳng để chờ giá tăng cao rồi bán ra.
• Gom mua lương thực, thực phẩm, vật tư y tế (như khẩu trang trong mùa dịch) để tạo khan hiếm và bán lại với giá "cắt cổ".

Điều luật xử phạt hành vi đầu cơ

Hành vi này được quy định là Tội đầu cơ tại Điều 196 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Theo đó, người nào có hành vi lợi dụng tình hình khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo để mua vét hàng hóa có giá trị lớn nhằm bán lại thu lợi bất chính, có thể bị phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù tùy theo mức độ nghiêm trọng của hành vi và giá trị hàng hóa đầu cơ.

Ngoài ra, các hành vi chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự có thể bị xử phạt hành chính theo các Nghị định liên quan của Chính phủ.

Hành vi đầu cơ trái với quy định có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật (Nguồn: Sưu tầm)

Câu hỏi thường gặp về đầu cơ

Đầu cơ chứng khoán có hợp pháp không?

Có. Đầu cơ chứng khoán là hoàn toàn hợp pháp. Việc mua đi bán lại cổ phiếu trong thời gian ngắn để kiếm lời chênh lệch là một hoạt động bình thường, giúp tạo ra tính thanh khoản cho thị trường. Hành vi này chỉ trở thành bất hợp pháp khi đi kèm với các tội danh khác như thao túng thị trường, giao dịch nội gián...

Đầu cơ khác gì so với "lướt sóng" chứng khoán?

Về bản chất, chúng rất giống nhau. "Lướt sóng" là một thuật ngữ tiếng Việt mang tính hình tượng và thường được dùng để chỉ hành vi đầu cơ trong thời gian rất ngắn trên thị trường chứng khoán (mua và bán cổ phiếu chỉ trong vài ngày, tận dụng chu kỳ T+2.5). Có thể xem "lướt sóng" là một hình thức cụ thể của "đầu cơ".

Đầu cơ ngoại hối là gì?

Đầu cơ ngoại hối (Forex speculation) là việc mua bán các cặp tiền tệ với mục đích kiếm lợi nhuận từ sự thay đổi của tỷ giá hối đoái. Đây là một thị trường có đòn bẩy tài chính rất cao, biến động cực kỳ nhanh và tiềm ẩn rủi ro lớn, đặc biệt đối với các nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam do các quy định pháp lý còn hạn chế.

Quỹ đầu cơ là gì? Có nên tham gia không?

• Quỹ đầu cơ (Hedge Fund): Là một quỹ đầu tư tư nhân, sử dụng các chiến lược đầu tư phức tạp và mạo hiểm (bao gồm cả đầu cơ, bán khống, sử dụng đòn bẩy cao...) để tìm kiếm lợi nhuận cao trong mọi điều kiện thị trường.
• Quỹ đầu cơ thường có yêu cầu rất khắt khe về vốn đầu tư và chỉ dành cho các "nhà đầu tư chuyên nghiệp" hoặc các tổ chức lớn. Tại Việt Nam và trên thế giới, nhà đầu tư cá nhân thông thường khó có thể tiếp cận được loại hình quỹ này.

Đầu cơ là một hoạt động tài chính có tính hai mặt: nó vừa là chất xúc tác tạo ra thanh khoản cho thị trường, vừa là một trò chơi mạo hiểm với rủi ro cực lớn. Điều quan trọng nhất là bạn phải phân biệt được ranh giới mong manh giữa đầu cơ và đầu tư, cũng như nhận thức rõ đâu là hành vi hợp pháp và đâu là tội ác kinh tế.

Cake by VPBank tin rằng, đối với phần lớn mọi người, con đường dẫn đến tài chính bền vững không nằm ở những quyết định đầu cơ ngắn hạn, mà nằm ở chiến lược đầu tư dài hạn, kỷ luật và dựa trên sự tăng trưởng giá trị thực của tài sản. Hãy luôn trang bị kiến thức, hiểu rõ khẩu vị rủi ro của bản thân để đưa ra những quyết định tài chính sáng suốt.