Bảo hiểm xã hội là gì? Quyền lợi và các chế độ BHXH bạn cần biết

* Bài viết chỉ mang tính chất cung cấp thông tin khách quan, không phải là lời khuyên tài chính.

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách an sinh xã hội do Nhà nước tổ chức, nhằm bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp phải các rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động như ốm đau, thai sản, hết tuổi lao động hoặc qua đời. Về cơ bản, đây là một quỹ tài chính chung do bạn và người sử dụng lao động cùng đóng góp để làm điểm tựa khi cần thiết.

Trong bài viết này, Ngân hàng số Cake by VPBank sẽ cùng bạn tìm hiểu một cách tường tận và hệ thống về Bảo hiểm xã hội, giúp bạn nắm vững quyền lợi và nghĩa vụ của mình để xây dựng một tương lai tài chính an toàn và chủ động.

Bảo hiểm xã hội là gì?

Theo định nghĩa tại Khoản 1, Điều 3 của Luật Bảo hiểm xã hội 2014 và Khoản 1 Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội 2024, bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.

Bạn có thể hiểu một cách đơn giản, BHXH là một chính sách an sinh xã hội do Nhà nước tổ chức và bảo hộ. Người lao động và người sử dụng lao động sẽ cùng nhau đóng góp vào một quỹ tài chính chung. Quỹ này sẽ được sử dụng để chi trả cho chính người lao động khi họ gặp phải các biến cố làm ảnh hưởng đến sức khỏe và khả năng tạo ra thu nhập, hoặc khi họ về già.

BHXH là một chính sách an sinh xã hội do Nhà nước tổ chức và bảo hộ (Nguồn: Sưu tầm)

Mục đích và vai trò của bảo hiểm xã hội

• BHXH là “lưới an sinh” của xã hội: BHXH hoạt động như một tấm lưới an toàn, giúp người dân giảm thiểu rủi ro tài chính khi không may gặp phải các biến cố như ốm đau, tai nạn, mất việc làm hoặc khi về già không còn khả năng lao động.
• Vai trò đối với cá nhân, doanh nghiệp và xã hội:
  • Với cá nhân: BHXH mang lại sự an tâm về tài chính khi gặp rủi ro, một nguồn thu nhập thay thế giúp ổn định cuộc sống và đảm bảo an ninh tài chính cho tương lai, đặc biệt là khi về hưu.
  • Với doanh nghiệp: Thực hiện tốt chính sách BHXH giúp doanh nghiệp xây dựng một môi trường làm việc ổn định, thu hút và giữ chân nhân tài, đồng thời thể hiện trách nhiệm xã hội.
  • Với xã hội: BHXH góp phần tái phân phối thu nhập, giảm thiểu bất bình đẳng, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước trong việc giải quyết các vấn đề xã hội.
• Tác động tích cực đến nền kinh tế: Nguồn quỹ BHXH khổng lồ là một nguồn vốn đầu tư trung và dài hạn quan trọng, góp phần vào sự tăng trưởng và phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia.

BHXH mang lại sự an tâm về tài chính và đảm bảo an ninh tài chính cho tương lai về sau (Nguồn: Sưu tầm)

Quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia bảo hiểm xã hội

• Quyền lợi:
  • Được cấp sổ BHXH để theo dõi quá trình đóng và hưởng.
  • Được hưởng đầy đủ các chế độ BHXH khi đủ điều kiện.
  • Được nhận lương hưu hoặc trợ cấp BHXH đầy đủ, kịp thời.
  • Được yêu cầu cung cấp thông tin về việc đóng, hưởng BHXH.
• Nghĩa vụ:
  • Đóng BHXH đầy đủ, đúng hạn theo quy định của pháp luật.
  • Kê khai thông tin cá nhân đầy đủ và chính xác.
  • Chấp hành quy định về khám chữa bệnh và sử dụng thẻ BHXH đúng mục đích.
  • Bảo quản sổ BHXH giúp người lao động và người sử dụng lao động dễ dàng trao đổi và thực hiện các thủ tục khi cần thiết.

Bảo hiểm xã hội có mấy loại? Phân biệt bảo hiểm bắt buộc và tự nguyện

Theo quy định hiện hành, BHXH bao gồm hai loại hình chính:

Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì?

Đây là loại hình BHXH mà người lao động và người sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia theo quy định của pháp luật.

• Đối tượng: Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động từ đủ 1 tháng trở lên, cán bộ, công chức, viên chức, sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp...
• BHXH bắt buộc bao gồm đầy đủ 5 chế độ: Ốm đau; Thai sản; Tai nạn lao động; Hưu trí; và Tử tuất.

Các chế độ bảo hiểm xã hội nhằm đảm bảo quyền lợi, hỗ trợ tài chính cho người tham gia BHXH khi các rủi ro xảy ra (Nguồn: Sưu tầm) 

Bảo hiểm xã hội tự nguyện là gì?

Đây là loại hình BHXH mà người dân tự nguyện lựa chọn tham gia để được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất, với sự hỗ trợ một phần mức đóng từ Nhà nước.

• Đối tượng: Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên và không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc (ví dụ: người làm tự do, nông dân, người lao động ở khu vực phi chính thức...).
• Các chế độ: Kể từ ngày 01/07/2025 người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng các chế độ bao gồm: hưu trí, tử tuất, thai sản và tai nạn lao động.

So sánh nhanh giữa hai loại BHXH

Các chế độ bảo hiểm xã hội hiện nay gồm những gì?

Đối với người tham gia BHXH bắt buộc, bạn sẽ được bảo vệ toàn diện thông qua 5 chế độ sau:

Chế độ ốm đau

Chế độ này nhằm bù đắp một phần thu nhập bị mất khi bạn phải nghỉ việc để điều trị bệnh tật hoặc chăm sóc con nhỏ bị ốm đau.

Chế độ thai sản

Chế độ này hỗ trợ tài chính cho lao động nữ trước và sau khi sinh con, cũng như hỗ trợ cho lao động nam khi có vợ sinh con. Đây là một chính sách nhân văn, giúp đảm bảo sức khỏe và đời sống cho cả mẹ và bé.

Chế độ thai sản là một trong những quyền lợi mà người tham gia BHXH được hưởng (Nguồn: Sưu tầm)

Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

Chế độ này chi trả các chi phí y tế và bù đắp suy giảm thu nhập cho người lao động không may bị tai nạn trong quá trình làm việc hoặc mắc các bệnh liên quan đến đặc thù công việc.

Chế độ hưu trí

Đây là chế độ quan trọng nhất, đảm bảo cho bạn có một nguồn thu nhập ổn định hàng tháng (lương hưu) khi hết tuổi lao động, giúp bạn an hưởng tuổi già mà không phải phụ thuộc vào con cháu.

Chế độ tử tuất

Khi người tham gia BHXH không may qua đời, chế độ này sẽ chi trả một khoản trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất hàng tháng hoặc một lần cho thân nhân của họ, giúp gia đình vượt qua khó khăn trước mắt.

Mức đóng bảo hiểm xã hội là bao nhiêu? Cách tính thế nào?

• Đối với BHXH bắt buộc:
  • Người lao động (NLĐ): Đóng 10.5% tiền lương tháng, bao gồm 8% quỹ hưu trí và tử tuất, 1% BHTN và 1,5% BHYT.
  • Người sử dụng lao động (NSDLĐ): Đóng tổng cộng 21.5% trên quỹ tiền lương, bao gồm:
  • 3% vào quỹ ốm đau và thai sản.
  • 0.5% vào quỹ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp.
  • 14% vào quỹ hưu trí và tử tuất.
  • 1% BHTN 
  • 3% BHYT.
• Đối với BHXH tự nguyện:
  • Người tham gia: Tự đóng 22% mức thu nhập tháng do mình lựa chọn. Mức thu nhập này không được thấp hơn mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn và không cao hơn 20 lần mức lương cơ sở.

Làm sao để tham gia bảo hiểm xã hội?

Đối với người lao động làm việc tại doanh nghiệp

Doanh nghiệp có trách nhiệm làm thủ tục đăng ký tham gia BHXH cho bạn ngay sau khi ký kết hợp đồng lao động. Hàng tháng, công ty sẽ khấu trừ phần trăm tiền lương của bạn và cùng với phần của công ty để đóng cho cơ quan BHXH.

Đối với người tham gia tự nguyện

Bạn có thể đăng ký tham gia trực tiếp tại cơ quan BHXH quận/huyện nơi bạn cư trú, hoặc thông qua các Tổ chức dịch vụ thu BHXH được ủy quyền (như Bưu điện Việt Nam).

Hướng dẫn tra cứu quá trình tham gia BHXH

Để kiểm tra xem công ty có đóng BHXH cho mình đầy đủ hay không, bạn có thể dễ dàng tra cứu qua các kênh sau:

• Tra cứu trên ứng dụng VssID
• Cổng thông tin điện tử của BHXH Việt Nam
• Tra cứu thông qua Tổng đài CSKH BHXH Việt Nam

Các cách tra cứu quá trình tham gia BHXH (Nguồn: Sưu tầm)

Bảo hiểm xã hội không chỉ là một nghĩa vụ, mà còn là một quyền lợi thiết thực và là một trong những trụ cột quan trọng nhất cho sự an toàn tài chính của mỗi người dân. Cake by VPBank hy vọng, việc hiểu rõ bản chất, các chế độ và cách thức hoạt động của BHXH sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ tương lai của chính mình và gia đình. Hãy coi việc tham gia BHXH là một khoản đầu tư dài hạn và vô giá cho một tuổi hưu an nhàn, độc lập.